کلهرستان

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

مقدمه
کلهرستان نام حکومتی است که کلهرها مقارن با حکومتهای صفویه و عثمانی و پس از تسخیر بغداد و تسلط بر بخشی از کردستان، لرستان و سپس تمامی عراق عرب و به فرماندهی ذوالفقارخان کلهر و با دلاوری سواران چابک و پهلوانان دلاور ایل کلهر ایجاد نمودند و نام آن را کلهرستان نهاده و به مدت 15 سال ادامه داشت و در این مدت در تمامی نواحی مذکور به نام حکومت کلهر « ذوالفقارخان کلهر » خطبه خوانده و سکه زده شد . نمونه یک شعر فولکلور که دلالت بر این موضوع دارد : کورم ها وه کوول فیل مه سه وه -- به غدا جوور لیموو گرت وه ده سه وه . معنی « پسرم بر فیل مست سوار است -- و بغدا را چون لیمو در دست گرفته است »
مسکن ایل کلهر
اگر کردستان ایران را به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم کنیم، و حدود آن را نواحی کامیاران در نظر بگیریم مسکن اولیه ی ایل کلهر همراه با گوران بزرگ در نواحی مرز بین این دو منطقه یعنی نواحی دامنه های شاهو قلعه ی پلنگان و دیگر نواحی این منطقه حضور داشته اند و در کردستان عراق نیز به طور سنتی در اطراف شهر زور خانقین کلار و دیگر نواحی گرمسیری جنوب کردستان عراق حضور داشته اند پس طی یک سری حوادث و اتفاقات به جنوب شاهراه کرماشان ـ خانقین نقل مکان کرده و ساکن شده اند و مرکز اصلی ایل امروز در این جا می باشد ولی طوایف کلهر امروزه در تمام کردستان ایران و عراق به طور پراکنده و گاه متمرکز در تمام شهرهای کُردنشین ایران و عراق از جمله سقز، بوکان، مهاباد، ارومیه، ماکو، سنندج، ایلام، مهران و در عراق در سلیمانیه، کرکوک، کلار، حلبچه، نواحی گرمیان زندگی می کنند. اکنون قسمت اعظم ایل در استان کرماشان ساکن است. حال با ذکر این نکته که مناطق کلهر نشین » گیلانغرب، اسلام آباد، ایوانغرب، بخش هایی از سرپل ذهاب، سومار، نفت شهر، ماهیدشت، برخی نواحی کرماشان، قصرشیرین « بخشی از مناطق کلهر زبان است که از بیجار در شمال تا مهران در جنوب و در شرق از کرماشان ماهیدشت تا خانقین در غرب را شامل می شود.^[۱]
زبان
زبان ایل کلهر کُردی با گویش کلهری است که گویش مستقلی می باشدکه جزو هیچ یک از گویش های لکی یا سورانی یا هورامی نمی باشد و خود به لهجه هایی تقسیم می شود. ^[۲]
همانطور که می دانید زبان کردی به چهار گویش اصلی تقسیم می شود:

• 1-  کرمانجی
•   -2 کلهری
•   -3 زازا- گوران ( هورامی)
• 4 -  لُری

یا به این صورت :

• کرمانج شمال شامل : جزیری، بوتانی، بهدینانی، شمزینانی، شکاکی و ...
• کرمانج میانی سورانی و هورامانی که سورانی خود دارای زیر شاخه های : مکری، بابانی، اردلانی و جافی است .
• کرمانج جنوبی شامل : کلهری، لکی و لری است

گویش کلهری نیز دارای زیر شاخه هایی است از جمله : گروسی، فیلی، گورانی، کلیایی، زنگنه، قصری - کرماشانی و ...

کلهرها پس از کلهرستان
کلهرها پس از قتل ذوالفقارخان وفروپاشی حکومت کلهرستان، از بغداد عقب نشینی کرده اما همچنان عده ی کثیری از آنان در آن شهر مانده که اکنون در این شهر به سر برده و با نام کردهای فیلی شناخته می شوند و عمدتا همان کلهرهایی هستند که زمانی نه به عنوان مهاجر بلکه به عنوان فاتح وارد بغداد شده بودند، البته باید اشاره داشت به این جمعیت که اکنون در بغداد مستقرند از دیگر مردمان کلهر و هعچنین شهرهای دیگر کلهر به صورت مهاجر و اغلب برای کار به بغداد نقل مکان کرده و به این جمعیت اضافه شده است که طبق آمار غیر رسمی جمعیتشان بیش از دو میلیون نفر است که در پارلمان عراق و همچنین پارلمان حکومت فدرال کردستان دارای نماینده مجزا می باشند .
کلهرها پس از عقب نشینی از بغداد همچنان بر برخی مناطقی که مقارن با حکومت خویش تسلط داشتند توانستند تسلط خود را حفظ کرده ضمن اینکه هیچگاه کسی توان تسخیر منطقه تحت حاکمیت ایلخانان کلهر را نداشته و آنان در اداره امور خود مستقل و مخیر بوده اند .

جغرافیای جمعیتی و حوزه نفوذ زبانی
اصولا در کردستان تقسیم بندی زبانی و جمعیتی کاری دشوار است از جمله دلایل آن نزدیکی بیش از حد لهجه ها و جمعیت ها یا ایلهای گویشور آن است که آنچنان درهم تنیده و نزدیکند که گاهی تفکیک آن ها از هم کاری بسیار دشوار می نماید . اما یک شیوه وجود دارد که می تواند این مشکل را به خوبی حل کند و آن، تقسیم بر اساس « حوزه نفوذ زبانی و سازمان ایلی » است .به این شیوه که در کردستان هر منطقه ای مختص به یک ایل و در هر منطقه معمولا یک شیوه زبانی به کار برده می شود . مثلا در شمال کردستان ( کردستان ترکیه ) با وجود اینکه ایلات و شعب متعددی از کردها زندگی می کنند و هرکدام دارای منطقه اختصاصی خود می باشند و برخی تفاوت های زبانی از جمله تفاوت های فونوتیک، واژگانی و حتی در صرف افعال و وجود برخی حروف در یک منطقه ی خاص و عدم وجود همان ها در منطقه ای دیگر، اما در کل همه این ایلات را کرمانج می خوانند . و به همین ترتیب در منطقه سوران، هورام، لک، لُر و کلهر .

منطقه کلهر که اگر آن را از شمال به جنوب یعنی از منطقه گروس ( حوالی زنجان و بیجار ) تا مناطق جنوبی استان ایلام ( مهران و آبدانان ) و از شرق به غرباز گردنه اسدآباد تا جلولا در جنوب کردستان ( کردستان عراق - جلولا در 40 کیلومتری بغداد قرار دارد ) در نظر بگیریم هرچند تیره ها و طوایف گوناگونی زندگی می کنند که عموما جزیی از کلهر و یا تخته قاپوی آن می باشند اما در کل یک قالب جمعیتی را تشکیل می دهند. برای نمونه کلیایی ها در سنقر که معمرین ایل کلهر آنها را از (( هفت مال بانسیری ایوان )) « هه‌فت ماله‌ی بانه‌سیری ئه‌یوان » می دانند که سه دسته از آنان اکنون در دهستان منصوری ساکن و دودسته دیگر در سقز و بوکان و دو دسته ی دیگر نیز در منطقه کلیایی و اسدآباد ساکنند و گواه این مدعا تشکیل حکومت کلهر و سنقر مقارن با حکومت شاه طهماسب اول صفوی در این منطقه است . که باید اشاره داشت حوادث تاریخی، حملات متعدد حکومت های صفوی و عثمانی و دیگر سلسله های حاکم بر ایران، وسعت منطقه کلهر و گاهی نزدیکی و اتحاد با دیگر ایلات، هم بر لهجه ساکنین این مناطق تاثیر گذاشته و هم باعث شده در برخی دوران این طوایف در مقابل یکدیگر قرار گیرند و بنای دشمنی گذارند . اما در نهایت همه آنها دارای یک گویش واحد با لهجه های مختلفند که در برخی مناطق این حوزه گویش کلهری را با اصالت بیشتری ادا می کنند از جمله اسلام آبادغرب، گیلان غرب، ایوان غرب و ماهیدشت .

پیشینه ی دین و آئین
در باره دین و آئین کلهرها اگر به گذشته بر گردیم آنها نیز چون دیگر جمعیت های کرد در پیشینه ی دینی خود باورهایی چون میترائیسم، زرتشتی، یهود و مسیحیت را تجربه کرده و با توجه به هجوم اعراب اسلام را نیز در زمره ادیانی که تجربه کرده اند دارند . اما این که کی مسلمان شده اند به درستی معلوم نیست . یکی از دلایلی را که می توان برای تازه مسلمان شدن کلهرها در نظر گرفت؛ عدم وجود مساجدی با قدمت مساجد در دیگر مناطق کردستان است، مانند پاوه و ... که قدمت آنها تقریبا به اوائل اسلام بر می گردد . اما در این منطقه هیچ مسجدی وجود ندارد که قدمت آن به بیش از 50 سال برسد، الی در کرمانشاه آن هم به واسطه مرکزیت و اهمیتی است که در سده های دهم و یازدهم خورشیدی به خود دیده است . و این به کلی نمایان می سازد که این مردم به تازگی مسلمان شده و پیش از آن بر سر یکی از ادیان و یا آئین های پیش از اسلام ( به احتمال زیاد و قریب به یقین یارسان ) همچنان باقی بوده و دین خود را با وجود حمله ی اعراب حفظ کرده اند .

دین و آئین کنونی
اکثریت کلهرها امروزه مسلمان و بر آئین شیعه اند . اما جمعیت های از آنان همچنان بر آئین یارسان مانده و آداب و رسوم دینی خود را به جای می آورند . این جمعیت ها غالبا در منطقه کفراور در میان ایل منشی و در دهستان قلعه شاهین می باشند . بخشی از کلهرها نیز پیرو سنت ( اهل سنت ) می باشند که غالبا در مجاورت منطق سنی نشین می باشند مانند : مناطق نزدیک به روانسر و جوانرود، کلهرهای سقز و بوکان و مناطقی مانند جلولا و ... در جنوب کردستان ( کردستان عراق ) . جمعیت ناچیزی نیز از کلهرها بر سر ادیان مسیح و یهود می باشند که جمعیتی قابل ملاحظه نیست .

منابع :

1. اردشیر کشاورز، مقاله ی : « واقعیت تاریخ و ایل کلهر »، هفته نامه ی سیروان، شماره 367، سال هشتم ، 84/11/1
2. اردشیر کشاورز، مقاله ی : « واقعیت تاریخ و ایل کلهر »، هفته نامه ی سیروان، شماره 367، سال هشتم ،84/11/1

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: